Universal Declaration of Human Rights




Samoan

Source: United Nations Development Programme, Samoa



OFISA O LE KOMESINA SILI O MALO AUFAATASI MO AIA TATAU A TAGATA SOIFUA

O aia tatau a tagata soifua uma mo tagata uma

O LE FAAMANATUINA O LONA LIMASEFULU O TAUSAGA O LE

TAUTINOGA AOAO O AIA TATAU A TAGATA SOIFUA

1948 – 1998

TAUTINOGA AOAO O AIA TATAU A TAGATA SOIFUA

Na faavaeina ma fasilasila faasalalau e le Iugafono 217 A (III) a le Fono Aoao o Malo Aufaatasi i le aso 10 Tesema 1948.

Faatomuaga

Ona o le taliaina aloaia o le tofi mamalu faapea aia tatau tutusa e le mafai ona liliueseina a tagata soifua uma o le lalolagi o le faavae lea o le saolotoga, amiotonu ma le filemu o le lalolagi,

Ona o le le amanaiaina ma le manatu faatauvaa i aia tatau a tagata soifua o le mafuaaga lea o faiga saua ua faamanualia ai le loto fuatiaifo o tagata faapea le oo mai o se lalolagi e faapea e tatau ona ola fiafia ai tagata soifua ona ua maua le saolotoga e tautala ai, le saolotoga o talitonuga faapea le saolotoga mai le mata’u ma le mativa e pei ona ua uma ona folafolaina aloaia o le a avea ma faamoemoe autasi o tagata lautele,

Ona ua alagatatau, pe afai e le uunaia le tagata e faaui ese mai ma avea o se avanoa mulimuli, le tetee faasaga atu i le pule saua ma sauaga, ma e faapea o aia tatau a tagata soifua e tatau ona puipuia e taiala o le tulafono,

Ona ua alagatatau le uunaia o le atiina ae o sootaga fefaauoai i le va o malo uma o le lalolagi,

Ona o ituaiga tagata o lanu ma gagana eseese o atunuu o Malo Aufaatasi i totonu o le Faavae Tusitusia ua latou toe faamautuina mai lo latou faatuatuaga i aia tatau faavae tau tagata soifua, i totonu o tulaga aloaia ma le taua o le tagata soifua, faapea aia tatau tutusa o alii ma tamaitai i le manatu filiga e siitia le auiluma o le va feiloai ma tulaga siitia o le soifuaga i se saolotoga e sili atu,

Ona ua tautino mai e Malo o lo o avea ma sui auai o Malo Aufaatasi le ausia, i le galulue faatasi ma Malo Aufaatasi le siitia o le tulaga aoao e faatauaina ai le tausisia o aia tatau a tagata soifua ma o latou saolotoga tumau,

Ona ua silafia e tagata lautele e faapea o a latou aia tatau ma o latou saolotoga o ni mataupu taua tele mo le faataunuuina o lenei tautinoga i lona atoaga,

Ona o lenei la, e faapea,

O le Fono Aoao a Malo Aufaatasi,

Ua na faailoa aloaia mai, o lenei Tautinoga Aoao o Aia Tatau a Tagata Soifua ua avea o se tulaga lautele ua ausiaina mo tagata uma o atunuu uma o le lalolagi, i lona taunuuga e faapea o tagata taitoatasi uma ma itutino taitasi uma o vaega o tagata, e tausisia pea lenei Tautinoga i taimi uma i o latou manatu, e tatau ia i latou ona taumafai e aoao atu ma faatino aoaoga mo le siitia o tulaga faatauaina o ia aia tatau ma saolotoga atoa ma faiga auiluma i totonu o atunuu taitasi faapea le sootaga faava-o-malo, ina ia malupuipuia ai lo latou tulaga aoao ma le aloaia lelei faapea le usitaia, e le gata i ituaiga tagata o lanu ma gagana eseeese o Malo o lo o avea ma Sui Auai o Malo Aufaatasi ae faapea i ituaiga o tagata o lanu ma gagana eseese o lo o i lalo o la latou puleaga.

Mataupu 1

O tagata soifua uma ua saoloto lo latou fananau mai, ma e tutusa o latou tulaga aloaia faapea a latou aia tatau. Ua faaeeina atu i a latou le mafaufau lelei ma le loto fuatiaifo ma e tatau ona faatino le agaga faauso i le va o le tasi i le isi,

Mataupu 2

E agavaa tagata taitoatasi uma i aia tatau uma faapea saolotoga uma ua faatulagaina mai i totonu o lenei Tautinoga e aunoa ma le tuueseeseina o so o se itu, e pei o ituaiga tagata, lanu, alii pe tamaitai, gagana, tapuaiga, talitonuga faaupu fai o malo po o se isi talitonuga, tulaga tau tagatanuu, po o mafuaaga tau tupuaga, meatotino, tulaga na fanau mai ai po o se isi tulaga,

E le gata i lea, e leai se tuueseesega e tatau ona faia i luga o faavae faaupufai o malo, tulaga tau puleaga po o tulaga faava-o-malo o le atunuu po o atunuu i lalo o nisi puleaga o lo o aumau ai, pe tutoatasi, pe o se atunuu tausi, pe e le tutoatasi, po o i lalo o so o se isi tapulaa tau puleaga.

Mataupu 3

O tagata uma taitoatasi e i ai lana aia tatau e soifua ma ola ai, o lona saolotoga faapea lona malu puipuia.

Mataupu 4

E leai se tagata e tatau ona taofia faamalosi i se faiga taufaa-pologa po o le nofo pologa; o faiga faapologa ma le faatauina o tagata pologa e tatau ona faasaina i ona tulaga uma,

Mataupu 5

E leai se tagata e tatau ona faataugaina pe faia i ai ni faiga saua, faiga e le tusa ma tulaga faale-tagata soifua po o le faalumaina po o le faasalaina,

Mataupu 6

O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau e aloaia ai o ia i nofoaga uma e avea ai o ia o se tagata amanaiaina i luma o le tulafono,

Mataupu 7

E tutusa tagata uma i luma o le tulafono ma e agavaa e aunoa ma so o se faiga faailoga tagata i puipuiga tutusa o le tulafono. E agavaa uma tagata i puipuig tutusa e faasaga agai i so o se faiga faailoga tagata e solia ai lenei Tautinoga ma e faasaga agai i so o se faiga e faaoso ai ia faiga faailoga tagata.

Mataupu 8

O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau i se faiga lelei e foia ai e se faamasinoga i totonu o le atunuu ua i ai agavaa talafeagai, ni gaoioiga e solia ai ana aia tatau ua tuuina atu ia te ia e le faavae po o le tulafono.

Mataupu 9

E leai se tagata e tatau ona saisaitia faapagota i se faiga saua, taofia pe faaaunuua i se isi atunuu.

Mataupu 10

O tagata taitoatasi uma e agavaa i itu tutusa uma i se tulaga tatau e faafofogaina ai faalauaitele e se faamasinoga tutoatasi , ma le le faaituau, i le fuafuaina o ana aia tatau ma tiute tauave faapea so o se moliaga o soligatulafono e faasaga ia te ia.

Mataupu 11

  1. O tagata taitoatasi uma ua molia i se soligatulafono e faasalaina ai e i ai lana aia tatau i le le tau agasala o ia seia vagana ua faamaonia ua solitulafono e tusa ai ma le tulafono i se faamasinoga faalauaitele ona e faapea o lo o ia te ia faamaoniga uma e talafeagai ma lona teena o lona moliaga.
  2. E leai se tagata e tatau ona nofosala i so o se soligatulafono ua molia ai i luga o faamatalaga o so o se faatinoga sa faia po o se faatinoga e le i faia, e le o aofia i le soliga tulafono ua molia ai, i lalo o tulafono a lona atunuu po o tulafono faava-o-malo i le taimi na faatino ai. Pe e i ai foi se faasalaga e silia lona mamafa e tuuina atu ia te ia na i lo le faasalaga e faapea na faatatauina i le taimi na faatino ai lea soligatulafono.

Mataupu 12

E leai se tagata e tatau ona noatia i se faiga saua e faalavelavea ai lona nofo toatasi, lona aiga, nofoaga tumau po o se nofoaga tutusa, po o le osofaia o lona tulaga faaaloalogia e lauiloa ai o ia. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau i le puipuiga o le tulafono e faasaga agai i ia faiga e faalavelave ai po o osofaiga.

Mataupu 13

  1. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau i le saolotoga e faimalaga solo ai ma aumau i totonu o tuaoi o Malo taitasi.
  2. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau e tuua ai so o se atunuu, e aofia ai lona atunuu moni, ma le toe taliu i lona lava atunuu.

Mataupu 14

  1. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau e saili atu ai i nisi atunuu mo lona malu puipuia mai sauaga faapea sona soifuaga fiafia.
  2. O lenei aia tatau e le mafai ona faatinoina i tulaga o moliaga moni le tulai mai o ni soligatulafono e le o aafia i faiga faaupufai o malo po o gaoioiga e ese mai i faamoemoega ma talitonuga o Malo Aufaatasi.

Mataupu 15

  1. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau i se tofi tau tagatanuu.
  2. E leai se tagata e tatau ona aveeseina lona tofi tau tagatanuu pe faafitia lona aia tatau e suia ai lona tofi tau tagatanuu e aunoa ma se faiga faale-tulafono.

Mataupu 16

  1. E i ai le aia tatau o alii ma tamaitai ua atoa tausaga faatapulaaina e faaipoipo ai ma atiina ae aiga, e aunoa ma se faamutaina ona o ituaiga o tagata, tofi tau tagatanuu, po o tapuaiga. E agavaa i latou i aia tutusa i le faaipoipoga, olaga faaipoipo ma le faamutaina o se faaipoipoga.
  2. O le a tatau ona faaipoipo le alii ma tamaitai i le na o le maliega saoloto a i laua ua faamoemoe i lea tulaga.
  3. O le aiga o se vaega faale-natura masani ma mautu o le soifuaga o tagata soifua ma e agavaa i le puipuiga a tagata ma le Malo.

Mataupu 17

  1. E i le tagata taitoatasi uma le aia tatau e umia ai e ia lava se meatotino ma e mafai foi ona umia soofaatasi ma nisi tagata.
  2. E leai se tagata e tatau ona aveesea sana meatotino e aunoa ma se maliega.

Mataupu 18

O tagata taitoatasi uma e i ai lona aia tatau i le saolotoga o manatu, loto fuatiaifo ma tapuaiga; o lenei aia tatau e aofia ai le saolotoga e suia ai lana tapuaiga po o lona talitonuga, ma saolotoga, pe toatasi pe auai faatasi ma nisi, faapea i le tulaga

faalauaitele po o le toatasi, e faamalamalama ma talai atu lana tapuaiga po o talitonuga i le aoao atu, faataitai, tapuai ma tausisia.

Mataupu 19

O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau i le saolotoga o le fefaaaliaiga o manatu ma taofi; o lenei saolotoga e aofia ai le saolotoga e taofia ai manatu e aunoa ma le aia i ai o se isi ma ia saili, taliaina ma tuuina ese atu faamatalaga ma mafaufauga e auala atu i so o se faasalalauga i nusipepa, leitio ma televise ma ia le tusa ai ma tapulaa.

Mataupu 20

  1. O tagata taitoatasi uma e i ai le aia tatau i le saolotoga e faapotopoto filemu ai ma faalapotopotoga.
  2. E leai se tagata e mafai ona faamalosia e avea ma se sui o se faalapotopotoga

Mataupu 21

  1. O tagata taitoatasi uma e i ai le aia tatau e auai ai i totonu o se faigamalo o lona atunuu, i se faiga tuusao po o le auala atu i le filifilia saoloto o sui usufono.
  2. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau e maua ai avanoa tutusa i galuega a le malo i lona atunuu.
  3. O le manaoga o tagata e tatau ona avea ma faavae autu o le puleaga a le malo; o lenei manaoga e tatau ona faailoa mai e ala i faiga palota e faapea e tatau ona aia tutusa tagata uma i le palota faalilolilo po o le avea ma taualumaga tutusa o faiga palota saoloto.

Mataupu 22

O tagata taitoatasi uma, i le avea ma se sui o tagata uma, e i ai lana aia tatau i faamanuiaga mo le tausia saogalemu o tagata lautele ma e agavaa i le mauaina o ia faamanuiaga, e auala atu i se taumafaiga faale-atunuu po o se galuega soofaatasi faava-o-malo ma ina ia tusa ai ma le faamaopoopoina ma alaoa o Malo taitasi, o aia tatau faale-tamaoaiga, faale-aganuu ma le va fealoai ua talafeagai lelei ma lona tulaga aloaia ma le atiina ae saoloto o ona uiga ma aga faale-tagata.

Mataupu 23

  1. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau i galuega, ma le filifiliga saoloto o se galuega, i tulaga sagatonu ma le lelei o galuega ma i puipuiga e faasaga agai i le leai o ni galuega.
  2. O tagata taitoatasi uma e aunoa ma so o se faiga faailoga tagata, e i ai lana aia tatau i totogi e tutusa ma le tulaga o galuega ua faatinoina.
  3. O tagata taitoatasi uma o ia lea o lo o galue, e i ai lana aia tatau i totogi sagatonu ma lelei ua faamaonia e maua ai e ia ma lona aiga se soifuaga talafeagai ma lelei i ona tulaga aloaia faale-tagata soifua, ma faaopoopoina atu, pe afai ua talafeagai i nisi o auala mo faamanuiaga mo le puipuiga malu o tagata lautele.
  4. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau i le tuufaatasia ma auai ai i faalapotopotoga tuufaatasi a tagata faigaluega mo le puipuia o ana aia tatau.

Mataupu 24

O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau e malolo ai, ma taimi paganoa, e aofia ai tapulaa talafeagai o itula galue ma aso malolo faavaitaimi faatasi ai ma totogi.

Mataupu 25

  1. O tagata taitoatasi uma e i ai lana aia tatau i se soifuaga tulaga lelei mo le soifua maloloina ma le sologa manuia o ia ma lona aiga, e aofia ai taumafa, lavalava, fale ma tausiga tau soifua maloloina ma galuega tau va fealoai o tagata ua talafeagai, faapea aia tatau i se tausiga i taimi e leai ai ni galuega, gasegase, tulaga ua le atoatoa le tino ma le mafaufau, nofo taitasi, tagata matua po o se isi tulaga utiuti o le tausiga o le soifuaga, i tulaga e le mafai ona ia gafatia.
  2. O tina ma tamaiti e agavaa mo ni tausiga faapitoa ma fesoasoani. O tamaiti uma, pe fananau i totonu po o fafo atu o faaipoipoga faatulafonoina, e tatau ona maua se tausiga tutusa faale-va fealoai o tagata lautele.

Mataupu 26

  1. O tagata taitoatasi uma e i ai le aia tatau mo aoaoga. E tatau ona aoga e aunoa ma se totogi, aemaise i aoga amata ma aoga tulagalua. E tatau foi ona faamalosia le aoga i aoga tulaga lua ma faasaina le le aoga.
  2. E tatau ona maua ai avanoa mo tagata uma i aoga faapitoa, tau matata eseese ma tomai faapitoa ma ia tutusa ona maua ia avanoa i aoaoga maualuluga mo tagata uma i tulaga taualoa.
  3. E tatau ona faasinomia aoga i le atiina ae o le tagata atoa aemaise ona uiga faaalia ma faamalosia le faamamaluina o le aia tatau a tagata uma, faapea ma o latou saolotoga faavae. E tatau ona siitia le tulaga o le malamalama, faapalepale ma fealofaniga i le va o atunuu uma , ituaiga o tagata uma po o tapuaiga uma, ma e tatau ona lagolagosua i galuega a Malo Aufaatasi i taumafaiga e tausia ai le filemu o le lalolagi.

Mataupu 27

  1. O tagata taitoatasi uma ua i ai le aia tatau e auai faatasi i soifuaga faale-aganuu o le vaega o tagata, ma fiafia faatasi i faiva eseese ma fefaasoaai i faiga faasaienisi ma ona faamanuiaga.
  2. O tagata taitoatasi uma ua i ai lana aia tatau mo le puipuiga o lana lava fatuga i mea faasaienisi, tusigatala po o tusiga ata ma isi mea faapea na fatu e ia lava.

Mataupu 28

O tagata taitoatasi uma e tatau ona mafai ona nofo i se atunuu pulea lelei faapea foi ma se lalolagi e pulea lelei atunuu uma, ma ua tausisia aia tatau ma saolotoga ua taua mai i lenei Tautinoga.

Mataupu 29

  1. Ua i ai tiute o tagata uma i totonu o le alaalafaga o loo nonofo ai, ma ua i ai le saolotoga e mafai ai ona atiina ae lelei ona uiga faaalia faale-tagata.
  2. I le faatinoina o lena aia tatau ma lona saolotoga, o tagata uma e tatau ona usitai i tulaga faatapulaaina faale-tulafono, ina ia faatumauina le aia tatau ma saolotoga o isi uso a tagata ma ia talafeagai ma le tulaga amiotonu, pulea lelei o tagata lautele ma le olaola lelei o tagata uma i se atunuu pulea faatemokarasi.
  3. O lenei aia tatau ma saolotoga e le mafai lava ona faaaogaina i se auala le talafeagai ma le sini autu ma faiga faavae a Malo Aufaatasi.

Mataupu 30

E leai lava se mea i lenei Tautinoga e mafai ona faauigaina e faapea, e mafai e so o se Malo, faalapotopotoga po o so o se tagata ua i ai le aia tatau e faagaoi so o se faagaoioiga po o faataunuu so o se tulaga mo le faatamaia o so o se aia tatau ma saolotoga ua tuuina mai i lenei Tautinoga.


Profile


Native Name
None

Total Speakers
362,000 (1995)

Usage By Country
Official Language: Samoa, American Samoa Home Speakers: Hawaii, USA, New Zealand

Background
It is a member of the Austronesian family, and more specifically the Samoic branch of the Polynesian subphylum. Samoan language is the traditional language of Samoa and American Samoa and is an official language—alongside English —in both jurisdictions. The greatest concentration is in New Zealand , where people of Samoan ethnicity comprise the fifth largest group after New Zealand European, Māori , New Zealander and Chinese.

Received 3/23/1999
Posted 3/23/1999
Checked 3/23/1999